Bron: Vijay Prashad, Kambale Musavuli peoplesdispatch 01 augustus 2023 ~~~.
De staatsgreep in Niger volgt op staatsgrepen in Mali, Burkina Faso en Guinee. Elk van deze staatsgrepen werd geleid door militaire officieren die zich kwaad maakten over de aanwezigheid van Franse en Amerikaanse troepen en over de economische crises in hun land.
Om 3 uur ’s ochtends op 26 juli 2023 hield de presidentiële garde president Mohamed Bazoum aan in Niamey, de hoofdstad van Niger. Troepen onder leiding van brigadegeneraal Abdourahmane Tchiani sloten de grenzen van het land af en kondigden een avondklok af. De staatsgreep werd onmiddellijk veroordeeld door de Economische Gemeenschap van West-Afrikaanse Staten, de Afrikaanse Unie en de Europese Unie. Frankrijk en de Verenigde Staten, die militaire bases in Niger hebben, verklaarden de situatie nauwlettend in de gaten te houden. Een gevecht tussen het leger – dat beweerde pro-Bazoum te zijn – en de presidentiële garde bedreigde de hoofdstad, maar liep al snel dood. Op 27 juli gaf generaal Abdou Sidikou Issa van het leger een verklaring vrij waarin hij zei dat hij de situatie zou accepteren om “een dodelijke confrontatie tussen de verschillende strijdkrachten te vermijden die… een bloedbad zou kunnen veroorzaken.” Brigadegeneraal Tchiani kondigde op 28 juli op televisie aan dat hij de nieuwe voorzitter was van de Nationale Raad voor de Bescherming van het Vaderland (Conseil National pour la Sauvegarde de la Patrie of CNSP).
De staatsgreep in Niger volgt op soortgelijke staatsgrepen in Mali (augustus 2020 en mei 2021), Burkina Faso (januari 2022 en september 2022) en Guinee (september 2021). Elk van deze staatsgrepen werd geleid door militaire officieren die zich kwaad maakten over de aanwezigheid van Franse en Amerikaanse troepen en over de permanente economische crises in hun landen. Deze regio van Afrika – de Sahel – heeft te maken gehad met een opeenstapeling van crises: de uitdroging van het land door de klimaatramp, de opkomst van islamitische militante groeperingen door de NAVO-oorlog van 2011 in Libië, de toename van smokkelnetwerken om wapens, mensen en drugs door de woestijn te vervoeren, de toe-eigening van natuurlijke hulpbronnen – waaronder uranium en goud – door westerse bedrijven die hiervoor simpelweg niet genoeg hebben betaald, en de verankering van westerse strijdkrachten door de bouw van bases en het ongestraft opereren van deze legers.
Twee dagen na de staatsgreep maakte de CNSP de namen bekend van de 10 officieren die de CNSP leiden. Ze komen uit alle geledingen van de strijdkrachten, van het leger (generaal Mohamed Toumba) tot de luchtmacht (kolonel-majoor Amadou Abouramane) tot de nationale politie (plaatsvervangend algemeen directeur Assahaba Ebankawel).Het is inmiddels duidelijk dat een van de invloedrijkste leden van de CNSP generaal Salifou Mody is, voormalig stafchef van het leger en leider in de Hoge Raad voor het Herstel van de Democratie, die de coup van februari 2010 tegen president Mamadou Tandja leidde en die Niger bestuurde totdat Bazoum’s voorganger Mahamadou Issoufou in 2011 de presidentsverkiezingen won. Tijdens Issoufou’s ambtstermijn bouwde\ de regering van de Verenigde Staten de grootste dronebasis ter wereld in Agadez en bezetten Franse speciale troepen de stad Irlit namens het uraniummijnbedrijf Orano (voorheen onderdeel van Areva).
Het is belangrijk om op te merken dat Generaal Salifou Mody gezien wordt als een invloedrijk lid van CNSP gezien zijn invloed in het leger en zijn internationale contacten. Op 28 februari 2023 had Mody een ontmoeting met de Amerikaanse voorzitter van de Joint Chiefs of Staff generaal Mark Milley tijdens de African Chiefs of Defense Conference in Rome om te praten over “regionale stabiliteit, inclusief samenwerking op het gebied van terrorismebestrijding en de voortdurende strijd tegen gewelddadig extremisme in de regio”. Op 9 maart bezocht Mody Mali voor een ontmoeting met kolonel Assimi Goïta en de stafchef van het Malinese leger generaal Oumar Diarra om de militaire samenwerking tussen Niger en Mali te versterken. Een paar dagen later, op 16 maart, bracht de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken een bezoek aan Niger voor een ontmoeting met Bazoum. In wat velen in Niger beschouwden als een buitenspel zetten van Mody, werd hij op 1 juni benoemd tot Nigeriaanse ambassadeur in de Verenigde Arabische Emiraten. Mody, zo wordt gezegd in Niamey, is de stem in het oor van brigadegeneraal Tchiani, het titulaire staatshoofd.
Corruptie en het Westen
Een goed geïnformeerde bron in Niger vertelt ons dat de reden waarom het leger tegen Bazoum is opgetreden is dat “hij corrupt is, een pion van Frankrijk. Nigerianen hadden genoeg van hem en zijn bende. Ze zijn bezig met het arresteren van de leden van het afgezette systeem, die openbare fondsen hebben verduisterd, van wie velen hun toevlucht hebben gezocht in buitenlandse ambassades.” De kwestie van corruptie hangt boven Niger, een land met één van ’s werelds meest lucratieve uraniumafzettingen. De “corruptie” waarover gesproken wordt in Niger gaat niet over kleine steekpenningen door overheidsambtenaren, maar over een hele structuur – ontwikkeld tijdens de Franse koloniale overheersing – die Niger verhindert soevereiniteit te verwerven over zijn grondstoffen en zijn ontwikkeling.
De kern van de “corruptie” is de zogenaamde “joint venture” tussen Niger en Frankrijk genaamd Société des mines de l’Aïr (Somaïr), die de uraniumindustrie in het land bezit en exploiteert. Opvallend genoeg is 85 procent van Somaïr eigendom van de Franse Commissie voor Atoomenergie en twee Franse bedrijven, terwijl slechts 15 procent in handen is van de Nigerese overheid. Niger produceert ongeveer 5 procent van al het uranium in de wereld, maar het uranium is van zeer hoge kwaliteit. De helft van de exportinkomsten van Niger komt uit de verkoop van uranium, olie en goud. Eén op de drie gloeilampen in Frankrijk wordt aangedreven door uranium uit Niger, terwijl 42 procent van de bevolking van het Afrikaanse land onder de armoedegrens leeft. De mensen in Niger hebben hun rijkdom decennialang door hun vingers zien glippen. Als voorbeeld van de zwakte van de regering heeft Niger in het afgelopen decennium meer dan 906 miljoen dollar verloren in slechts 10 arbitragezaken die door multinationals waren aangespannen bij het International Center for Settlement of Investment Disputes en de Internationale Kamer van Koophandel.
Frankrijk stopte met het gebruik van de frank in 2002 toen het overstapte op het Eurosysteem. Maar veertien voormalige Franse koloniën bleven de Communauté Financière Africaine (CFA) gebruiken, wat Frankrijk enorme voordelen oplevert (50 procent van de reserves van deze landen moeten in de Franse schatkist worden aangehouden en de devaluaties van de CFA in Frankrijk – zoals in 1994 – hebben rampzalige gevolgen voor de landen die de frank gebruiken). In 2015 zei de president van Tsjaad, Idriss Déby Itno, dat de CFA “de Afrikaanse economieën naar beneden trekt” en dat “de tijd gekomen is om het snoer door te knippen dat Afrika verhindert zich te ontwikkelen”. In de hele Sahel wordt nu niet alleen gesproken over de verwijdering van Franse troepen – zoals in Burkina Faso en Mali – maar ook over een breuk met de Franse economische greep op de regio.
De nieuwe ongebondenheid
Op de Top 2023 Rusland-Afrika in juli droeg de leider van Burkina Faso, president Ibrahim Traoré, een rode baret die het uniform van de vermoorde socialistische leider van zijn land, Thomas Sankara, weerspiegelde. Traoré reageerde fel op de veroordeling van de militaire staatsgrepen in de Sahel, ook op een recent bezoek van een delegatie van de Afrikaanse Unie aan zijn land. “Een slaaf die niet in opstand komt, verdient geen medelijden,” zei hij. “De Afrikaanse Unie moet stoppen met het veroordelen van Afrikanen die besluiten om tegen hun eigen marionettenregimes van het Westen te vechten.”
In februari was Burkina Faso gastheer van een bijeenkomst waaraan ook de regeringen van Mali en Guinee deelnamen. Op de agenda staat de oprichting van een nieuwe federatie van deze staten. Het is waarschijnlijk dat Niger zal worden uitgenodigd voor deze gesprekken.
Topfoto: Demonstranten in Niger houden borden vast ter ondersteuning van de CNSP en tegen Frankrijk
Vijay Prashad is een Indiase historicus, redacteur en journalist. Hij is schrijver en hoofdcorrespondent bij Globetrotter. Hij is redacteur bij LeftWord Books en directeur van Tricontinental: Institute for Social Research.. Hij heeft meer dan 20 boeken geschreven, waaronder The Darker Nations en The Poorer Nations. Zijn laatste boeken zijn Struggle Makes Us Human: Learning from Movements for Socialism en (met Noam Chomsky) The Withdrawal: Iraq, Libya, Afghanistan, and the Fragility of U.S. Power.
Kambale Musavuli, afkomstig uit de Democratische Republiek Congo (DRC), is een vooraanstaand Congolees op politiek en cultureel gebied.
Dit artikel is geproduceerd door Globetrotter.