Afrika in opstand: Ligt er een tweede antikoloniale bevrijding in het verschiet?

09aug 2023 by ian

Bron: Denis Rogatyuk

Na een reeks machtsovername’s probeert het ene na het andere land de sporen van de voormalige rijken uit te wissen

Afrika is de wieg van de menselijke beschaving en het rijkste continent van de planeet in termen van natuurlijke hulpbronnen. Maar volgens kapitein Ibrahim Traore, de president van Burkina Faso, kunnen jongere generaties niet begrijpen waarom Afrika, ondanks zijn rijkdom, nog steeds de armste regio ter wereld is.

Overal op het continent hebben we opstanden en gewapende revoltes gezien van antikolonialistische militaire leiders die hun soevereiniteit probeerden terug te winnen van de Europese imperialistische machten, met name Frankrijk.

Guinee, Burkina Faso, Mali en Niger zijn slechts enkele van de landen die deel uitmaken van het collectief van voormalige Franse koloniën in West-Afrika. Ze hebben lang gediend als de belangrijkste bron van natuurlijke hulpbronnen voor Frankrijk en andere Europese machten. Niger levert 15% van het uranium dat nodig is voor Franse kernreactoren. Burkina Faso is een belangrijke exporteur van goud, terwijl Guinee een cruciaal in- en uitstappunt is voor de handel tussen Frankrijk en zijn voormalige koloniën. Mali is een andere grote exporteur van goud en is een strijdtoneel geweest waar de regering verschillende gewapende islamistische groeperingen heeft bestreden.

In 2021 begon de kaart van West-Afrika radicaal te veranderen. Als dominostenen begonnen pro-Franse regimes ten val te komen door militaire opstanden, te beginnen met Mali in mei 2021 en de staatsgreep onder leiding van Assimi Goita, die onmiddellijk eiste dat de Franse militairen het land zouden verlaten. De Centraal-Afrikaanse Republiek zette in juni 2021 ook Franse troepen het land uit. Dit werd gevolgd door de militaire machtsovername in Guinee door Mamady Doumbouya, een voormalige Franse legionair, in september 2021.

Een jaar later werd Traore de jongste president ter wereld nadat hij de macht had gegrepen in Burkina Faso, en hij ging verder met het verdrijven van de Franse militairen in januari 2023. Tot slot heeft de militaire opstand in Niger op 26 juli onder leiding van Abdourahamane Tchiani, die nu het presidentschap op zich neemt, ook Franse troepen verdreven en de export van uranium naar Frankrijk verboden.

Het geval van Burkina Faso en Traore is bijzonder interessant. Tijdens zijn recente reis naar Sint-Petersburg voor de top Rusland-Afrika hield Traore een toespraak waarin hij Rusland een deel van de Afrikaanse familie noemde. Hij veroordeelde de plundering van het continent door de Europese mogendheden en eindigde met de slogan “Vaderland of de dood! Wij zullen winnen!” – een echo van de woorden van Ernesto Che Guevara en het nationale motto van Cuba.

Velen hebben Traore vergeleken met Thomas Sankara, de revolutionaire leider van Burkina Faso van 1983 tot 1987, die ook wel de “Afrikaanse Che Guevara” werd genoemd. Ook Sankara verdreef Franse troepen, nationaliseerde de grondstoffen van het land en voerde een socialistisch beleid van herverdeling in, voordat hij werd vermoord in een pro-Franse staatsgreep.

Wat zullen Frankrijk en zijn partners nu waarschijnlijk doen? De Verenigde Staten en Groot-Brittannië ( en Nederland -Red. ) hebben al hun hulp aan Niger en zijn bondgenoten stopgezet als reactie op hun verbod op de export van uranium naar Frankrijk. Op 30 juli stelde de Economische Gemeenschap van West-Afrikaanse Staten (ECOWAS), een confederatie die veel van Frankrijks voormalige koloniën omvat, een ultimatum aan Niger – Tchiani had een week de tijd om af te treden of er zou een militaire interventie beginnen met steun van Frankrijk. Nigeria, een belangrijke Franse bondgenoot in de regio en de leider van ECOWAS, werd gekozen als lanceerbasis voor een mogelijke militaire interventie. De senaat van Nigeria verwierp echter de eis van de zeer impopulaire president Bola Tinabu om militaire actie tegen het buurland toe te staan. Het ultimatum is inmiddels verlopen en Niger heeft zijn luchtruim gesloten voor commerciële vliegtuigen.

De presidenten van Burkina Faso en Mali hebben gereageerd dat elke militaire interventie in Niger zal neerkomen op een oorlogsverklaring aan hen. Maar de Afrikaanse landen hebben ook een troef achter de hand: hun jarenlange vriendschap met Rusland.

Delegaties van 49 Afrikaanse landen woonden onlangs de Afrika-Rusland top in Sint-Petersburg bij. De Russische president Vladimir Poetin betuigde zijn steun aan Afrika’s strijd tegen het neokolonialisme door te verklaren dat Moskou in totaal 23 miljard dollar aan Afrikaanse schulden had kwijtgescholden en door te bevestigen dat meer dan 50.000 ton graan gratis aan het continent zal worden geleverd.

De vriendschap tussen de volkeren van Afrika en Rusland gaat terug tot de 18e eeuw. Het verhaal van Abram Gannibal, de Afrikaanse generaal in dienst van het Russische leger en de overgrootvader van de legendarische dichter Alexander Poesjkin, behoort tot de meest fascinerende delen van de overlevering van de Russisch-Afrikaanse betrekkingen. Hij werd als kindslaaf uit Constantinopel naar Peter de Grote gebracht, werd bevrijd uit slavernij en opgeleid in het paleis van de tsaar. Hij zou niet alleen opklimmen tot een hoge militaire officier in het Russische leger, maar ook tot de leermeester van een jonge Alexander Suvorov, de beroemde generaal die onder andere het Ottomaanse Rijk in twee oorlogen versloeg.

In de schemering van de strijd om Afrika was er maar één natie onafhankelijk gebleven in de golf van koloniale veroveringen: Ethiopië. De poging tot een Italiaanse invasie en onderwerping eindigde in een catastrofale mislukking voor de kolonisatoren. Rusland bood cruciale hulp aan de Ethiopische natie die vocht voor haar soevereiniteit en onafhankelijkheid. De Sovjet-Unie werd het “wapenarsenaal van de onderdrukten” voor veel jonge Afrikaanse naties die hun onafhankelijkheid zochten van hun koloniale meesters. De wapens en munitie die in de USSR werden geproduceerd, werden geleverd aan de vele revolutionaire en antikoloniale krachten in de regio, zoals de MPLA in Angola, het ANC in Zuid-Afrika, de PAIGC en zijn leider Amilcar Cabral in Guinee-Bissau, en vele anderen. De herinnering aan deze solidariteit ligt nog vers in het geheugen van veel Afrikanen, jong en oud.

De steun en bewondering voor Rusland klinkt door op het hele Afrikaanse continent, ook buiten de voormalige koloniën van Frankrijk. Tijdens de massabijeenkomst van de Economic Freedom Fighters van Zuid-Afrika veroordeelde de leider van de groep, Julius Malema, de acties van Frankrijk op het continent en verkondigde: “Wij zijn (met) Poetin, en Poetin is (met) ons! En we zullen het imperialisme tegen president Poetin nooit steunen!”. Een waar gevoel van verandering lijkt zich door Afrika te verspreiden, weg van de oude Europese kolonisatoren en op weg naar een nieuwe multipolaire wereld.

Topfoto: Aanhangers van Nigers Nationale Raad voor de Bescherming van het Thuisland (CNSP) demonstreren in Niamey op 6 augustus 2023 © AFP

Denis Rogatyuk is een Russisch-Australische journalist en schrijver met als thuisbasis Latijns-Amerika. Hij is internationaal directeur van het mediaplatform El Ciudadano, een van de grootste onafhankelijke mediabronnen in Chili.