Verschuivende macht en realiteiten: Afrika voorbij de coup in Niger

11aug 2023 by ian 
Bron:  Nilantha Ilangamuwa 
counterpunch 11 augustus 2023 ~~~

De essentie van slavernij overbrengen aan degenen die erin verstrikt zijn geraakt, met de bedoeling hen te bevrijden uit de greep van slavernij, is een formidabele uitdaging.

Velen onder de slaven zagen slavernij niet als een weg naar vrijheid en de tragedies van hen die vochten voor de emancipatie van hun medeslaven zijn diep aangrijpend. In het discours van authentieke sociale revolutionairen die oorlog voerden tegen de ketenen van de slavernij, van grootheden als Frederick Douglass tot de ontembare Harriet Tubman, is het maar al te gemakkelijk om een essentieel aspect over het hoofd te zien – de pijn die de slaven zelf leden, een pijn die nog werd verergerd door hun eigen broeders.

Wanneer we de spoken van het kolonialisme en neokolonialisme aan de kaak stellen, kijken we vaak naar Afrika, waar veel voorbeelden te vinden zijn. Van iconische figuren als Patrice Lumumba, Kwame Nkrumah, Thomas Sankara en Frantz Fanon tot de galmende stem van PLO Lumumba die pleit voor de vrijheid en soevereiniteit van het Afrikaanse continent in de moderne tijd, hun retorische en inhoudelijke bijdragen aan de samenleving zijn prijzenswaardig.

Toch is het jammer dat veel van deze verhalen te veel nadruk leggen op externe krachten als architecten van maatschappelijk verval, waardoor discussies over lokale verdeeldheid, hypocrisie, verraad en kwetsbaarheid naar de schaduw verdwijnen. De schaarste aan zelfkritiek vermindert ons begrip van de interne breuken die deze samenlevingen teisterden. Vaak verdienden de individuen die we als helden vereren hun lauweren voor buitenlandse samenlevingen door munt te slaan uit de onderliggende maatschappelijke problemen van hun eigen oorsprong. Hun aanpak voedde onbedoeld juist de maatschappelijke problemen die ze hadden moeten oplossen, waardoor deze diepgewortelde problemen zich op veelzijdige manieren konden manifesteren. Dit roept terechte twijfels op over de vraag of echte maatschappelijke transformatie plaatsvond door hun pleitbezorging. Dit introspectieve perspectief strekt zich uit van Mahatma Gandhi tot Nelson Mandela, wat leidt tot een herwaardering van hun historische heldendom.

Vanuit mijn persoonlijke gezichtspunt is George Washingtons beslissing om democratie boven monarchie te verkiezen, waarbij hij de smeekbede van kolonel Lewis Nicolas om een koninklijke kroon na zijn zegevierende oorlog weerstond, een voorbeeldig pad. Deze acties onderbouwen de grondbeginselen die het Westerse denken ons heeft nagelaten. Hoewel de betreurenswaardige erosie van deze eervolle waarheden veroorzaakt door de manoeuvres van corrupte regimes en politici binnen Westerse naties duidelijk is, behoudt de essentie van het Westerse politieke denken zijn waarde. Dit is het geval, zelfs nu machtsbeluste agenda’s en een afname in intellectuele nauwkeurigheid de morele principes van de menselijke beschaving hebben aangetast.

Dit is niet zomaar corruptie in de conventionele zin van het woord; het is eerder een ideologische corruptie die naties zoals de Verenigde Staten in onze tijd teistert. Tijdens het hoogtepunt van revolutionaire bewegingen in Afrika, Azië en Latijns-Amerika daarentegen, verzuimden verschillende politieke leiders die als kampioenen werden geprezen om de wijsheid die ze van hun tegenstanders hadden geleerd te delen met de onderdrukten in de samenleving. Deze nalatigheid ontnam gewone burgers de kans om zich constructief te ontwikkelen en bij te dragen aan maatschappelijke verbetering. Dit verdoezelde op zijn beurt het bedrog en de corruptie die verweven waren in het tapijt van de acties van deze zogenaamde bevrijders. Hun manipulatie van een fragiel maatschappelijk systeem, gekoppeld aan manipulatie gevoed door haat tegen externe vijanden, diende om hun acties te legitimeren. Tragisch genoeg onderhielden deze zogenaamde bevrijders heimelijke contacten met hun vermeende vijanden via clandestiene kanalen.

Deze alomtegenwoordige dubbele standaard leidde consequent niet tot echte sociale hervormingen, waardoor deze samenlevingen berooid en kwetsbaar achterbleven en ontsierd werden door fraude, corruptie en criminaliteit. Van degenen die aan de macht kwamen, hetzij via democratische middelen, revoluties of staatsgrepen, toonden weinigen een oprechte vastberadenheid om deze onderliggende maatschappelijke kwalen aan te pakken. In deze context is het noodzakelijk om de aanhoudende sociale onrust in verschillende cruciale Afrikaanse landen onder de loep te nemen.

Afrika, een continent begiftigd met overvloedige natuurlijke hulpbronnen, kwijnde paradoxaal genoeg weg in armoede – een schril bewijs van de complexe realiteit van de mensheid. De natuur schonk haar schatten, maar externe actoren, vaak vermomd als lokale redders, hevelden hun welvaart weg in naam van emancipatie. In de aangrijpende woorden van Desmond Tutu, een vereerd wijlen geestelijke: “Ze kwamen en vroegen ons onze ogen te sluiten en legden heilige boeken op ons hoofd. Toen we eindelijk onze ogen openden, bezaten wij heilige boeken en zij ons land.

Een beknopte verkenning van de ‘militaire staatsgreep’ in Niger, gelegen in de Sahel en begiftigd met aanzienlijke natuurlijke rijkdommen, met name uranium, krijgt betekenis als speler in het veranderende politieke landschap van Afrika. De geweldloze omverwerping van de president werd met instemming van het publiek begroet. Een bijeenkomst met meer dan 30.000 deelnemers onderstreepte de ontvangst van de militaire leiders. In de loop van zijn politieke geschiedenis heeft Niger heel wat militaire staatsgrepen gekend. Het traject omvat leiders die aan de macht kwamen via verkiezingen en militaire figuren die de macht grepen. Buurlanden Nigeria, Libië (tijdens de regering van Muammar al-Qaddafi) en Frankrijk hebben aanzienlijke invloed uitgeoefend op de politieke dynamiek van Niger. Bovendien hebben Franse bedrijven aanzienlijke belangen.

Na de militaire coup werd het bezoek van Victoria Nuland snel geregeld. Ze wilde op audiëntie bij de voormalige president, die momenteel onder huisarrest staat in het presidentieel paleis in Niamey. Het nieuwe leiderschap wees haar verzoek echter af. Rapporten melden dat haar aanbod van 200 miljoen dollar aan de coupplegers, waarvan velen door de VS zijn getraind, fel werd afgewezen. Ze dreigde ook met het stopzetten van de hulp als dwangmiddel om de voormalige president Mohamed Bazoum weer aan de macht te krijgen, een verzoek dat niet werd gehonoreerd. Het land huisvest momenteel ongeveer 1.500 Amerikaanse troepen die opereren vanaf Niger Air Base 201, de op één na grootste Amerikaanse basis in Afrika. Daarentegen heeft Niger Frankrijk gevraagd om zijn contingent van 1.100 soldaten terug te trekken. Dit verzoek staat in contrast met de situatie in Mali en de machtsleiders hebben Frankrijk al beschuldigd van het schenden van hun luchtruim. De situatie kan nog verder escaleren voordat ze uiteindelijk afneemt. Uit de discussies rond het bezoek van Nuland komt echter een duidelijke waarheid naar voren – een escalerende wereldwijde toename van radicale ideologieën tegen zowel Victoria Nuland als de Amerikaanse regering.

De westerse landen zijn echter vermoeid door het voortdurende conflict in Oekraïne en kunnen zich geen nieuwe oorlog in Niger veroorloven. De voorheen vriendschappelijke relatie met Niger, die verslechterde na de invasie van de Sovjet-Unie in Afghanistan, heeft een transformatie ondergaan tijdens de regering-Poetin. Rusland heeft zijn militaire en politieke invloed in deze regio’s vergroot, zoals blijkt uit de Afrikaanse conferentie die op 27 en 28 juli werd gehouden, tegelijk met de machtswisseling in Niger. Ondanks pogingen van het Westen om het evenement te bagatelliseren, woonden vertegenwoordigers van 49 Afrikaanse landen de conferentie in Sint-Petersburg bij, waaronder 17 staatshoofden die Rusland bezochten om politiek, humanitaire zorgen en economie te bespreken. De prestaties van China en Rusland in Afrikaanse landen onderstrepen dat zelfs de VS met een ongekende crisis te maken zouden krijgen als er oorlog uitbreekt. Helaas ondergraven de Verenigde Staten niet alleen hun geloofwaardigheid, maar hebben ze ook moeite om de heersende realiteit te begrijpen. Het perspectief lijkt verlossing te zoeken in het vergroten van hun militaire capaciteiten, wat onvermijdelijk leidt tot onvoorziene crises in de komende tijd.

We bevinden ons op een transformatief moment in de geschiedenis, vergelijkbaar met de naderende winter die het conflict in Oekraïne en de politieke dynamiek in Europa opnieuw vorm zal geven. Afrika’s poging om zich los te maken van koloniale overheersers luidt een nieuw tijdperk in. Machtsverschuivingen resoneren met naties die op zoek zijn naar alternatieven. Maar machtspolitiek heeft de armoede en sociale ongelijkheid in Afrika niet uitgeroeid. De heropleving van militaire staatsgrepen in West-Afrika weerspiegelt een onderliggende kwaal die om een grondig onderzoek vraagt. De centrale taak is echter het aanpakken van politieke en sociaaleconomische onrechtvaardigheden die gekoppeld zijn aan het terugkerende patroon.

Waar het echt om gaat is het lot van de boeren die zwoegen om hun kinderen te eten te geven, de arbeiders die vastzitten in de uraniummijnen en een karige beloning opstrijken, de kinderen die verstoken blijven van goed onderwijs door het ontbreken van adequate scholen, enzovoort. Is hun situatie voorbestemd om te veranderen? Belangrijk is dat het complexe verzet tegen bevrijding vaak voortkwam uit de slaven zelf die vrijheid zochten, in plaats van uit de slaveneigenaren. Dit schrijnende dilemma weerspiegelt de tragische realiteit waar veel Afrikaanse landen mee te maken hebben.

Topfoto: Lumumba afgebeeld in Brussel op de Ronde Tafel Conferentie met andere leden van de MNC-L delegatie, 26 januari 1960. Harry Pot / Anefo – CC0

Nilantha Ilangamuwa is een in Sri Lanka geboren auteur. Hij was redacteur van Sri Lanka Guardian, een online dagblad. Hij was ook redacteur van Torture: Asian and Global Perspectives, een tweemaandelijks gedrukt tijdschrift dat mede wordt uitgegeven door het Deense Instituut tegen Marteling (DIGNITY) in Kopenhagen, Denemarken.